همه ما تسبیح را در اندازه‌ها، شکل‌ها و رنگ‌های گوناگون دیده‌ایم. تسبیح از دیرباز در فرهنگ اسلامی جایگاه ویژه‌ای داشته و به عنوان یکی از ابزارهای عبادت و ذکر مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در ادامه این نوشته قصد داریم در خصوص تاریخچه پیدایش تسبیح و انواع تسبیح به صورت جامع صحبت کنیم.
تسبیح در لغت
تسبیح به معنی ستایش کردن است این واژه از ریشه ی عربی سَبَحَ گرفته شده است. در زبان عربی به تسبیح مسبحه گفته می شود.
تاریخچه پیدایش تسبیح
سابقه استفاده از تسبیح به دوران پیش از مسیحیت بازمی‌گردد. انسان‌های اولیه از مهره‌های مختلف برای تزئین گردن خود استفاده می‌کردند. اما تسبیح به شکل امروزی آن، در دوران مسیحیت پدید آمد. مسیحیان اولیه از تسبیح‌های طویلی استفاده می‌کردند که در انتهای آن صلیب قرار داشت. در ابتدا، تسبیح به عنوان یک وسیله تزئینی استفاده می‌شد. جنس دانه‌های این تسبیح‌ها از هر چیزی می‌توانست باشد، اما اغلب از شیشه ساخته می‌شدند. بعدها، کشیش‌های نستورین که در شرق می‌زیستند، از تسبیح برای ذکر اوراد استفاده کردند. بعضی از کاتولیک‌ها نیز به همین منظور از آن استفاده می‌کردند.
اما پروتستان‌ها هرگز به این شکل از تسبیح استفاده نکردند و حتی استفاده از آن را برای مقاصد دینی منفور می‌دانند. آنها می‌گویند که در کتاب مقدس اشاره‌ای به تسبیح نشده است و به طور کلی کسانی را که از تسبیح برای مقاصد دینی استفاده می‌کردند، به اوهام‌پرستی و خرافات متهم کرده‌اند. زیرا معتقدند که عیسی مسیح تقلید و اوهام‌پرستی را منع می‌کند. آنها بر این باورند که کاربرد تسبیح و امثال آن، از احکام مردم است، نه از احکام خدا.
تسبیح به احتمال خیلی قوی از مسیحیت به اسلام وارد شده است. ولی اعتقاد برخی این است که تسبیح از بوداییان به اسلام راه پیدا کرده است. البته داستان دیگری برای پیدایش تسبیح در اسلام ذکر شده که بیشتر شبیه به افسانه می باشد. مشهور است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به دخترش حضرت زهرا (سلام الله علیها) فرمودند: در پایان هر نماز، سی و چهار مرتبه «سبحان الله» گفتن، ثواب بزرگی دارد. حضرت زهرا (س) برای این کار، نخی سبز رنگ را سی و چهار بار گره زدند و از آن برای شمارش «سبحان الله» گفتن در پایان هر نماز استفاده می‌کردند.
تقسیم بندی انواع تسبیح
تسبیح را می توان بر اساس شکل، جنس و تعداد مهره ها به انواع مختلف دسته بندی نمود.
از نظر تعداد مهره ها
تسبیح معمولا از ۱۰۰ دانه تشکیل میشود که نمادی از ۱۰۰ اسم خداوند یا تسبیحات حضرت زهرا (س) است. تسبیح‌های دیگری نیز با تعداد دانه‌های ۲۵، ۳۳، ۳۴ و ۱۰۰۰ وجود دارد.
- تسبیح 25 دانه‌ای که به «چهار یکه» معروف است. این تسبیح اخیرا جنبه تفریحی پیدا کرده و اغلب جنس دانه‌های آن از کائوچو یا چوب‌های سخت است. دانه‌های این تسبیح از لحاظ ساخت نسبت به سایر تسبیح‌ها درست‌تر هستند.
- تسبیح 34 دانه‌ای که تسبیح اصلی است. اغلب جنس دانه‌های آن از گل قبرهای اماکن متبرکه مانند تربت کربلا است که با قالب‌گیری ساخته میشود.
- تسبیح 100 دانه‌ای که تسبیح فعلی است. این تسبیح با دو عدسک به سه قسمت 33 عددی تقسیم میشود. معمولاً برای ذکر تسبیحات حضرت سهرا (سلام الله علیها) یک قسمت بعلاوه یک عدسک (جمعا 34 عدد) برای تکبیر (الله اکبر گفتن)، دیگری برای تحمید (الحمدلله گفتن) و قسمت سوم برای تسبیح (سبحان الله گفتن) استفاده میشود که جمعا 100 عدد ذکر تسبیحات حضرت زهرا (س) میشود.
- تسبیح هزار دانه‌ای که به «تسبیح ذکر» معروف است.
از نظر جنس
از نظر جنس تسبیح ها به دو دسته زمینی و دریایی تقسیم می شوند.
زمینی: تسبیح‌های زمینی تسبیح‌هایی هستند که مواد اولیه دانه‌های آنها از مواد سطح زمین تشکیل میشود. این تسبیح‌ها به چهار دسته تقسیم می‌شوند: سنگ ها، حیوانات، گیاهان و خاک و فلزات.
دریایی: تسبیح های دریایی از موادی ساخته می شوند که منشا دریایی دارند. بیشتر آنها با روش تراشکاری ساخته می شوند. تسبیح های دریایی به دو دسته اصلی تقسیم می شوند. گیاهان و سنگ ها.
سنگ های قیمتی مانند فیروزه، عقیق، یشم، یاقوت و… در ساخت تسبیح بکار گرفته می شوند. از عاج فیل یا استخوان شتر و حتی شاخ گوزن نیز برای ساخت آن استفاده می شود. همچنین چوب درختان سخت و خوشبو نیز برای تولید آن بکار گرفته می شود. یکی از پر طرفدارترین انواع در میان شیعیان، تسبیح تربت قبور متبرکه می باشد. که به عنوان سوغات نیز محسوب می شوند.
ساختمان تسبیح
مهره ها: قسمت اصلی تسبیح را مهره های آن تشکیل می دهند.
منگوله یا سر تسبیح (یا کرکوش): هر تسبیح می تواند دارای یک یا دو منگوله باشد. در تسبیح های نفیس و گران قیمت منگوله گاهی زربافت یا نقره بافت می باشد.
عدسک: دو مهره به شکل عدس بوده که از بقیه مهره های تسبیح کوچکترند و آنرا به سه بخش تقسیم می کنند. جنس عدسک ها عموما با مهره های تسبیح یکسان بوده اما در برخی موارد عدسک ها را از جنسی متفاوت می سازند.
شیخک: شیخک ها مهره های مخروطی شکل در زیر منگوله اند، از مهره های خود تسبیح بزرگتر بوده ولی معمولا جنسشان با مهره های تسبیح یکسان می باشد.
در این نوشته سعی شد مختصری درباره تاریخچه پیدایش تسبیح صحبت نماییم. موسسه صافات امکان خرید انواع باکیفیت و اصل تسبیح را برای شما فراهم آورده است. رسالت صافات کیفیت بالا در کنار تضمین بهترین قیمت بوده است.
